فیلر گیری موتور یکی از مهمترين و ضروری ترین عملی است که تعمیر کار باید این عمل (فیلرزدن)را انجام دهد. بعد از شروع به کار کردن پیشرانه، چون جنس تمامی قطعات از فلز است، به‌صورت عادی بعد از گرم‌شدن، مقداری منبسط میشوند. به‌طورکلی تمامی فلزات این خاصیت را دارند و بسته به جنس و نوع آلیاژ، طول این انبساط متغیر است.
در پیشرانه‌ها، چون افزایش دما امری اجتناب‌ناپذیر است، بنابراین باید برای تغییر طول ایجادشده راه چاره‌ای اندیشیده میشد. یکی از اصلی‌ترین قسمت‌هایی که تغییر طول در اثر افزایش دما میتواند مستقیماً روی آن تأثیر بگذارد، سوپاپها هستند. این افزایش طول باعث ساییدگی و خراب شدن سطح استکانی‌ها نشود.
فیلر گیری چیست؟
فیلر گیری عملی است که محدوده انعطاف پذیری و لقی سوپاپ ها و انگشتی های درون موتور اتومبیل را تنظیم می کند. قطعات فلزی وقتی گرم می شوند، منبسط شده و اندازه آنها تغییر می کند. در داخل موتور خودرو ها حرارت خیلی بالاست و این حرارت باعث تغییر فرم و شکل قطعات فلزی موجود در موتور خودرو از جمله سوپاپ ها می شود.
تغییر در اندازه سوپاپ ها در عملکرد موتور تاثیر بسیار زیدی می گذارد. در هر فرآیند احتراق در موتور خودرو سوپاپ ها باز و بسته می شوند و قرار گرفتن سوپاپ ها در محل معین خود پس از هر باز و بسته شدن در عملکرد موتور خودرو بسیار مهم است.
پس از مدتی سوپاپ ها بر اثر تغییر در اندازه در محل مشخص قرار نمی گیرند و در اصطلاح از تنظیم در می آیند. با فیلرگیری و شیم گیری دوباره سوپاپ ها را برای نشستن در جای معین خود تنظیم می کنند.
فیلر چیست؟
فیلر به انگلیسی Feeler نام ابزاری است که برای فیلر گیری استفاده می شود. فیلر از تیغه های فولادی با قطر های مختلف تشکیل شده است. معمولا فیلر دارای بیست تیغه است که از نازکترین تیغه به قطر 0/05 میلیمتر شروع و به قطور ترین تیغه به قطر 1 میلیمتر ختم میشود. که کم ترین واکنش را نسبت به تغییر دما دارد.
اهمیت فیلر گیری
در یک موتور چهار زمانه زمان دقیق باز و بسته شدن سوپاپ بسیار مهم است و تاثیر بسزایی در کارکرد و راندمان موتور دارد. زیاد بودن خلاصی سوپاپ به معنای دیرتر باز شدن سوپاپ و کم بودن خلاصی سوپاپ به معنای بسته شدن دیرتر سوپاپ است.
زیاد بودن خلاصی یا شل بودن سوپاپ علاوه بر تاثیر منفی بر کارکرد موتور باعث ایجاد سر و صدای اضافی موتور نیز میگردد. خلاصی سوپاپ باعث میشود سوپاپ هنگام بسته شدن مخصوصا در دور بالا کاملا در جای خود قرار گرفته و از خروج قدرت حاصل از نیروی احتراق به خارج از محفظه احتراق جلوگیری کند.
در صورت کم بودن خلاصی یا سفت بودن سوپاپها مقداری از فشار حاصل احتراق به بیرون راه پیدا کرده و موجب داغ کردن موتور در سربالایی ها میشوند
نکات لازم برای فیلر گیری موتور
- شناخت سوپاپها برای فیلر گیری
- مقدار لقی و فاصله مجازی که باید برای سوپاپها با فیلر میزان کنیم بدست اورده باشیم
- این مقدار لقی بسته به دستور کارخانه باید در حالت سرد یا گرم برای فیلر گیری موتور ماشین ضروری است
- شناخت احتراق سیلندر های مورد نظر برای فیلر گیری از راههای مختلف
- اماده کردن فیلر با شناخت نوع ماشین و تبدیل فیلر
میزان لقی سوپاپ چیست؟
این عمل را که با استفاده از یک وسیله فلزی به نام فیلر که سختی آن از سختی فلزات مورد استفاده در استکانی سوپاپ کمتر است انجام میشود. نظر به اینکه نوع قرارگیری سوپاپ در پیشرانه‌های مختلف باهم متفاوت است، روش و اندازه فیلرگیری هم در هر پیشرانه با دیگری تفاوت دارد.
به‌عنوان‌مثال، در پیشرانه‌هایی که میل‌سوپاپ مستقیماً به سر استکانی ضربه می‌زند، برای فیلر کردن باید فاصله بین بادامک و سر استکانی را درحالی‌که بادامک کاملاً به سمت پایین آمده است اندازه‌گیری کرد، ولی در پیشرانه‌هایی که از اسبک برای باز و بسته کردن سوپاپ استفاده میکنند، باید برای فیلرگیری، اسبک را در حالت قیچی(فنر کاملاً فشرده) قرارداد و سپس فاصله اسبک مقابل را با سوپاپ فیلر کرد. در فیلرگیری باید توجه داشت که عدد فیلر سوپاپ هوا همیشه کمتر از سوپاپ دود است.
چه زمانی فیلر گیری لازم است؟
در گذشته به دلیل استفاده از آلیاژهای نه چندان مرغوب در سیت (نشیمنگاه) سوپاپ و دیگر متعلقات سوپاپ مانند انگشتی و میل تایپیت، فیلر گیری بصورت دوره ای انجام میشد. در اتومبیل های امروزی علاوه بر حذف بسیاری از متعلقات سوپاپ، در ساخت قطعات سرسیلندر از آلیاژهای بادوام تری استفاده میشود.
بدین ترتیب میتوان گفت بجز در موارد استثنا مانند اتومبیل های گاز سوز اتومبیل در شرایط کارکرد عادی نیازی به فیلرگیری ندارد. در صورت باز شدن سرسیلندر و تعویض سوپاپ ها بهتر است علاوه بر فیلرگیری اولیه که بعد از تعمیر انجام میشود، خلاصی سوپاپ ها یا فیلر گیری مجددا بعد از هزار کیلومتر بدست متخصص انجام شود.
معمولا شرکت های سازنده خودرو میزان مشخصی لقی برای سوپاپ ها تعیین می کنند که هم کارکرد موتور خوب و تنظیم باشد و هم اصطکاک زیادی بین قطعات بوجود نیاید. از نشانه های تنظیم نبودن عملکرد سوپاپ ها که باید برای فیلر گیری و تعویض شیم ها اقدام شود می توان به شنیدن صدای نا مطلوب از سوپاپ ها و کاهش قدرت و بازدهی موتور و افزایش بیش از حد مصرف سوخت اشاره کرد. اگر فیلر گیری شل انجام شود، موتور حین کار صدای بیشتری تولید می کند و اگر فیلر گیری سفت انجام شود، موتور سنگین کار می کند.
همچنین ممکن است در موارد زیر به فیلرگیری نیاز پیدا کنید :
- در اثر شل شدن مهره میل سوپاپ و عوامل دیگر از سوپاپها صدای غیر طبیعی شنیده شود
- پس از تعمیر سر سیلندر
- ضربه خوردن شدید به موتور (مانند تصادف شدید)
- گرم شدن بیش از حد موتور در صورتی که سیستم خنک کننده به خوبی کار می کند
- دیر گرم شدن و بد روشن شدن موتور در فصل سرما
بیشتر بدانید: دلایل و راهکارهای روشن نشدن ماشین در هوای سرد
شل بودن فیلر سوپاپ ها
شل بودن خلاصی یا فیلر سوپاپ باعث ایجاد صدای زیاد در موتور میشود. سوپاپ شل صدایی بسیار بلند و آزار دهنده شبیه «چیک چیک چیک» می دهد. شل بودن سوپاپ ها علاوه بر ایجاد سر و صدای زیاد باعث کم شدن راندمان موتور و کم شدن عمر متعلقات سوپاپ میشود. متعلقاتش سوپاپ در اتومبیل های مختلف متفاوت است. در بعضی از اتومبیل ها استکانی یا تایپیت وجود دارد و در بعضی نیز از انگشتی یا اسبک استفاده شده است.
سفت بودن فیلر سوپاپ
کم بودن خلاصی سوپاپ یا سفت بودن سوپاپ به مراتب بدتر از شل بودن سوپاپ است. هر چند سفت بودن سوپاپ سر و صدا ایجاد نمیکند اما باعث خورده شدن میل سوپاپ و متعلقات سوپاپ، پایین آمدن راندمان موتور، داغ کردن موتور اتومبیل و حتی سوختن سوپاپ میشود. سفت بودن سوپاپ میتواند به دلیل تنظیم یا فیلر گیری سوپاپها به دست افراد غیر متخصص و یا خورده شدن سیت یا نشیمنگاه سوپاپ باشد.
در صورت سفت بودن سوپاپ کشش موتور اتومبیل بعد از گرم شدن موتور بسیار کم شده و آمپر آب به سرعت بالا میرود. در اتومبیل هایی که دارای سیستم خنک کننده قوی هستند سفت بودن سوپاپها باعث کار افتادن زود هنگام و طولانی فن رادیاتور میشود.
کدام خودرو ها نیاز به فیلرگیری یا شم گیری دارند؟
موتور بعضی از اتومبیل ها به جای فیلر، شیم دارند که شیم ها هم دقیقا همان عمل فیلر ها را انجام می دهند. البته بر خلاف فیلر گیری، شیم گیری توسط تراشکار و معمولا زمانی که سرسیلندر را باز می کنند، انجام می شود.
خودرو های پراید تا سال 1392 و پژو 206 تیپ یک و دو و سه و تمام مدل های پیکان و نیسان وانت و مزدا وانت و پی کی و دوو ماتیز و ریسر فیلر دارند و باید فیلر گیری شوند. آب بندی سوپاپ ها در خودرو های پژو 405 با موتور xuV، پژو پارس با موتور 1800 و سمند 1800 با شیم گیری انجام می شود.
چه خودروهایی استکان تایپیت دارند؟
خودرو های جدید دیگر فیلر و شیم ندارند و در نسل جدید خودرو ها قطعه ای بنام استکان تایپیت عمل آب بندی و تنظیم سوپاپ ها را به صورت خودکار یا با فشار روغن انجام می دهد.
خودرو های پراید مدل 1393 به بالا (که استاندارد یورو 4 دارند)، پژو 206 تیپ چهار و پنج و شش TU5، سمند ef7 با موتور ملی، ریو، مزدا 3، رانا و برلیانس هم استکان تایپیت دارند. در خو. درو هایی که استکان تایپیت دارند باید حتما از روغن موتور های 10-40 برای پر کردن استکان تایپیت ها استفاده شود
مشخصات فیلر گیری خوب
با توجه به شرایط کارهای تعمیراتی و یادگیری تجربی امور تعمیرات ممکن است فیلر گیری به درستی انجام نشده باشد. بعضی از تعمیرکاران بدون توجه به استاندارد های کارخانه سازنده برای تنظیم سوپاپ همه اتومبیل ها از یک یا دو فیلر استفاده میکنند. همچنین ممکن است شرایط فیلر گیری مانند دما و تایمینگ بدرستی رعایت نشود.
از مشخصه های فیلرگیری خوب صدای نرم و یکدست سوپاپ ها و خروجی نرم و یکنواخت اگزوز است. خلاصی صحیح سوپاپ همواره باعث وجود صدایی (تیک تیک) ریز و منظم میشود. قطع شدن کامل صدای سوپاپها (بجز موتورهای دارای استکانی اتوماتیک و تنظیم دستی) نشانه سفت بودن تنظیم سوپاپ است.
در هنگام سفت بودن سوپاپ ها خروجی اگزوز همانند ریتارد دلکو در اتومبیل های کاربراتوری خشن و پس زننده می شود. در صورتی که فیلر گیری بعصی از سوپاپها سفت تر و بعضی شل تر باشد، خروجی اگزوز و صدای سوپاپها نیز بصورت سیکل منظم دچار نوسان می شود.
اشتباه فیلر تابستانی و زمستانی
از گذشته فیلرگیری فصلی یا باصطلاح تابستانی و زمستانی بین رانندگان و تعمیرکاران رواج داشته است. این عمل اشتباه نیز همانند باز کردن ترموستات در فصل تابستان از مقایسه موتور با انسان در شرایط گرما و سرما سرچشمه گرفته است.
موتور اتومبیل بعلت وجود ترموستات در تابستان و زمستان پیوسته در دمای ثابتی کار میکند و تغییر دادن میزان خلاصی سوپاپ در فصول مختلف امری غیر علمی و غلط محسوب میشود.
فواید فیلر گیری
فیلر بودن سوپاپها باعث کاهش‌آلودگی، عمر بیشتر موتور، کاهش مصرف‌سوخت، شتاب‌گیری سریع‌تر میشود. فیلرگیری خودروها در کلیت یکی است ولی در جزئیات متفاوت.
مفهوم قیچی سوپاپها
قیچی سوپاپ را میتوان به طور ساده به همپوشانی باز بودن هر دو سوپاپ دود و هوا معنی کرد. به این صورت که در زمانی که سوپاپ دود در حال بسته شدن است و سوپاپ هوا شروع به باز شدن میکند، سوپاپها در حالتی الاکلنگی قرار می‌گیرند که به آن قیچی سوپاپ می‌گویند.
البته بازشدن سوپاپ هوا نباید بیشتر از 2 تا نهایتا 3 میلیمتر شود و در این حالت باید حرکت موتور را نگاه داشت. در این زمان سوپاپ دود کاملا بسته شده است. انجام دقیق عمل قیچی سوپاپ در زمان فیلرگیری بسیار اهمیت دارد.
روش چرخش موتور برای فیلرگیری
برای فیلرگیری و کار‌کردن سیستم سوپاپ‌بندی، لازم است تا میل‌لنگ را بچرخانیم. برای این کار میتوان از روش‌های مختلفی استفاده کرد. برای مثال برخی با کمک یک آچار و انداختن آن به سر پولی میل‌لنگ، موتور را می‌چرخانند.
همچنین میتوان با کمک تسمه پروانه و پروانه موتور نیز میل‌لنگ را چرخاند. همچنین میتوان با گذاشتن خودرو در یک دنده سبک مثل دنده آخر و جک زدن زیر یک چرخ از محور محرک خودرو، با چرخش تایر اقدام به حرکت میل‌لنگ و دیگر قسمت‌های موتور کنیم. این کار را می‌توانیم با دنده گذاشتن خودرو و هُل دادن آن نیز انجام دهیم. تمام موارد بالا بستگی به قلق مکانیک و البته نوع قرارگیری پیشرانه خودرو دارد.
آموزش فیلر گیری پراید
بعد از مشاهده ویدئوی زیر در ادامه با آموزش تصویری فیلرگیری پراید همراه ما باشید! قبل از هر کاری باید قطب منفی باتری پراید را باز کنید!
برای انجام این کار در ابتدا شما یکی از چرخ های خودرو به کمک جک های مخصوص از روی سطح زمین بلند کنید.
توجه داشته باشید که طی انجام این کار ترمز دستی را کشیده باشید و خودرو را در دنده 5 قرار دهید. تاکید بر این موضوع در این است که به این طریق ارتباط بین موتور و چرخ بلند شده حفظ می شود و در نتیجه در زمان چرخاندن چرخ بهتر می توان موتور را حرکت داد.
پیشنهاد ما این است که به سراغ چرخ سمت راست (چرخ نزدیک به شاگرد) را بلند کنید.
سپس کانال هوا و دریچه های گاز را از جای خود خارج نمایید، برای انجام این کار کافیست بست های کانال هوا را باز کنید و سپس به راحتی می توانید ساچمه ی سیم گاز را از فلکه دریچه خارج کنید.
پیچ درب های سوپاپ را باز کنید و محفظه میل سوپاپ و اسبک ها را پیدا کنید، دقت داشته باشید که در ماشین های پراید هر سیلندر دارای دو سوپاپ می باشد، بنابراین زمانی که شما درب سوپاپ را باز می کنید باید مجموعا 8 سوپاپ و 8 اسبک مشاهده کنید.
برای شما گذاری سیلندر ها باید از سمت چرخی که باز شده است عمل کنید، ما شماره های 1 تا 4 را برای آن ها در نظر می گیریم.
به سراغ چرخی که جک شده است بروید و سمت جلو بچرخانید، در این زمان به حرکت اسبک ها نگاه کنید، زمانی که هر اسبک به سمت پایین می رود سوپاپی که زیر آن قرار دارد باز می شود و با بالا آمدن آن بسته می شود.
این موضوع همان حالت قیچی کردن می باشد، به حرکت خود ادامه دهید تا زمانی که سوپاپ دود شروع به بسته شدن کند.
در لحظات آخر زمانی که سوپاپ دود بسته می شود، اسبک سوپاپ هوای همان سیلندر شروع به رفتن به پایین می کند، این لحظه زمانی است که شما باید حرکت خود را متوقف کنید.
در این زمان اگر شما بخواهید چرخ ماشین را رو به جلو حرکت دهید میتوجه می شوید که اسبک ها به سمت پایین می روند و اگر بخواهید چرخ را در حالت دنده عقب بچرخانید متوجه می شوید که اسبک دود به سمت پایین می رود.
ترتیب فیلر گیری سوپاپ ها
با چرخاندن چرخ خودرو عمل قیچی کردن اتفاق می افتد و این عمل با همان ترتیبی که در ابتدا مشخص کردیم یعنی 1-3-4-2 پیش می رود.
تا اینجا شما توانستید سیلندر ها را در حالت قیچی کردن قرار دهید، اما برای این که بخواهید فیلر گیری پراید را به خوبی انجام دهید باید از حالت دور در دور – نزدیک در نزدیک استفاده کنید.
با قیچی کردن سیلندر 1، سیلندر شماره 4 آماده برای فیلر گیری می شود و به همین طریق زملنی که سیلندر شماره 4 قیچی می شود، سیلندر شماره 1 آماده برای فیلر گیری است.
بنابراین سیلندر 2 و 3 نیز به همین طریق می باشند.
دقت کنید که هر زمانی که یک سیلندر قیچی می شود دو سوپاپ در حالت فیلر گیری قرار دارند و همان طور که گفتیم در کل 8 سوپاپ قرار دارد.
یعنی به ترتیب با قیچی شدن سیلندر شماره 1، سیلندر شماره 4 آماده فیلر شدن برای هر دو سوپاپ است، زمانی که موتور چرخیده می شود، سیلندر شماره 3 قیچی می شود و در نتیجه آن سوپاپ های سیلندر شماره 2 آماده برای فیلر گیری هستند.
به همین صورت سیلندر شماره 4 سوپاپ های سیلندر 1 را آماده می کند و در آخر با قیچی شدن سیلندر شماره 2، سوپاپ های سیلندر 3 آماده برای فیلر گیری می باشد.
تنظیم فیلر های پراید
تا این جا ما توانستیم سیلندر های خوردو را برای فیلر گیری آماده کنیم، در ادامه به نحوه انجام این کار می پردازیم؛ تصور کنید که سیلندر شماره 4 در حالت قیچی قرار دارد و مطابق آن شماره 1 آماده فیلر گیری است.
در این جا شما به آچار سایر 10 احتیاج دارید، به کمک آچار پیچ تنظیم فیلر را از حالت قفل خارج کنید. سپس آچار را بین پیچ و سوپاپ قرار دهید، به کمک پیچ گوشتی دو سو، پیچ تنظیم را به خوبی سفت کنید.
مطمئن شوید که پیچ ها به خوبی سفت شده است، برای تست این کار به حرکت آچار ها دقت کنید، در صورتی که پیچ به خوبی سفت شده باشد شما نمی توانید آچار را به راحتی حرکت دهید، اما اگر شل باشد همچنان می توانید آزادانه حرکت کنید.
پس از تنظیم پیچ ها به کمک پیچ گوشتی، پیچ را در همان زاویه موجود نگه دارید و سپس مهره های قفل کننده را سفت کنید. این کار به این دلیل انجام می شود که مغزی در همان زاویه قفل شود.
مجدد حرکت فیلر و آچار را بررسی نمایید، آچار را از بین سوپاپ و اسبک بیرون بیاورید و دوباره در شکاف موجود وارد کنید، اگر آچار وارد نشد یعنی بیشتر از حد لازم تنگ کرده اید، اگر آزادانه وارد شد یعنی خیلی باز است، اما اگر با کمی تلاش وارد شد یعنی تنظیم فیلر سوپاپ را به درستی انجام داده اید.
در انتها توجه داشته باشید که برای سوپاپ های هوا از فیلر سایز بیست صدم میلی متر استفاده می شود و برای پیچ های سوپاپ های دود باید از 30 صدم میلی متر استفاده کنید.
در نظر داشته باشید که فیلر های تنگ موجب می شوند تا افزایش اصطکاک موتور صورت گیرد و در اثر آن گرما تولید می شود و این گونه آسیب بسیاری به موتور خودرو وارد می شود. بنابراین دقت کنید که فیلر ها را تا چه اندازه ای سفت می کنید.
فیلر گیری موتور های مختلف
متداول ترین روش فیلر گیری برای انواع موتورهای چهار سیلندر با ترتیب احتراق ۲، ۴، ۳، ۱ به صورت زیر است:
مرحله ۱
سوپاپ های سیلندر شماره ی ۴ را در حالت قیچی قرار دهید ( قیچی سوپاپ ها، یعنی بسته شدن سوپاپ دود و باز شدن سوپاپ گاز، به طور همزمان که در چند درجه از گردش میل لنگ رخ می دهد )
مرحله ۲
اینک سوپاپ های سیلندر ۱ را فیلر گیری نمائید. در این حالت نوک بادامک های این سیلندر تقریبا به طرف بالاست اندازه ها را یادداشت کنید.
فیلر مورد نظر در زیر بادامک خیلی سفت یا شل نباشد و با سفتی کمی حرکت کند.
مرحله ۳
با قیچی کردن سوپاپ های سیلندر شماره ی ۲ سوپاپ های سیلندر ۳ را فیلر بگیرید و این عمل را برای هر سیلندر متقابل انجام دهید. جدول زیر ترتیب فیلر گیری را نشان می دهد.
در روشی دیگر، هر گاه سوپاپ های دود را در ستون سمت چپ در حالت کاملاً باز قرار دهیم ( بادامک روی تایپت )، می توانیم سوپاپ های ستون سمت راست جدول را فیلر گیری کنیم با توجه به جدول زیر.
به هر حال، روش فیلر گیری هر چه باشد مقدار آن را باید تنظیم نمود.
مرحله ۴
در موتورهایی که دارای پیچ و مهره تنظیم لقی هستند، مقدار فیلر را به وسیله ی پیچ گوشتی تنظیم نمائید مانند تصویر زیر.
مرحله ۵
مقادیر لقی مربوط به هر سوپاپ را روی کاغذ یادداشت نمائید.
مرحله ۶
با مقایسه ی اعداد و مقدار استاندارد لقی سوپاپ های گاز و دود، در صورت تنظیم نبودن فیلر، میل بادامک را باز و شیم های مناسب را جایگزین کنید.
مرحله ۷
برای هر سوپاپ سه حالت وجود دارد :
لقی در حد مجاز است. در این حالت شیم مورد نظر مناسب است.
لقی زیاد است در نتیجه باید به همان اندازه از شیم ضخیم تر استفاده کنید.
لقی کمتر از حد مجاز است در این صورت باید شیم نازکتر جایگزین شود.
مرحله ۸
مطابق آن چه در راهنمای تصویری اصول پیاده و سوار کردن میل بادامک ذکرشد، میل بادامک را ببندید و فیلرها را کنترل نمائید مانند تصویر زیر.
نکته
در صورتی که قطعات سوپاپ تعویض و یا آب بندی شده اند، ابتدا شیم های استاندارد ۲/۲۵ میلیمتر را قرار دهید، سپس اقدام به فیلرگیری نمائید.
