یکی از هیجان هایی که یک راننده میتواند تجربه کند رانندگی در مسیرهای کوهستانی و غیر معمول است که به رانندگی آفرود مشهور است. در این مقاله از کیان باتری می‌خواهیم درباره نکاتی صحبت کنیم که هنگام رانندگی در جاده‌های ناصاف و ناهموار حومه شهر یا در جنگل‌ها باید رعایت کنید.
مسلماً امکان رعایت تمام موارد ذکر شده در این فهرست وجود ندارد و علاوه بر این، تئوری هیچ‌وقت جایگزین تجربه عملی آفرود در دنیای واقعی نمی‌شود. توجه داشته باشید که درون‌مایه اصلی و مشترک تمام نکات ذکر شده در این مقاله، رانندگی آفرودی ایمن است. ایمن به معنای رانندگی صحیح و دقیق است: یعنی طوری رانندگی کنید که اولاً به مقصد برسید و در راه نمانید و ثانیاً نه خودتان آسیب ببینید و نه خودرویتان.
آفرود چیست؟ چگونه آفرود کنیم؟ چگونه در جاده های خاکی برانیم؟ امروزه اکثر ماشین های چهار چرخ تمام عمر خود را بر روی جاده ها و خیابان ها سپری می کنند و کمتر کسی است که به فکر این بیفتد که به جاده خاکی بزند و در مسیرهای نامعمول ماشین سواری کند.
شناخت اصطلاحات ماشین های آفرود
ابتدا بهتر است با واژگان کلیدی حرفه ی آفرود آشنا شویم:
چهار چرخ
حالتی است که در اکثر مواقع از چهار چرخش استفاده می شود. بر خلاف حالت دو چرخ، تمام چهار چرخ این ماشین درگیر هستند. بالا هم به نسبت دنده اشاره دارد بدین معنی که نسبت دنده از نسبتی که در حالت دو چرخ استفاده می شود تغییر نمی کند.
چهار چرخ پایین
حالتی است که که در آن نسبت دنده ی پایین درگیر می شود و بدین ترتیب گشتاور بالاتری به چرخ ها داده می شود و سرعت بیشینه پایین می آید. این حالت در وضعیت هایی مفید است که سرعت پایین باشد همچنین برای گیر نیفتادن در باتلاق و نظیر آن مفید است.
دیفرانسیل (differential)
به زبان ساده دیفرانسیل قطعه‌ای شامل چندین چرخ‌دنده سیاره‌ای است که بین دو چرخ در محورهای جلو، عقب و یا هر دو محور قرار می‌گیرد و قدرت موتور را بین دو چرخ تقسیم می‌کند.
قفل دیفرنسیل آفرود
اشاره دارد به سرعت چرخش چرخ ها. در بسیاری از حالات چهار در چهار استاندارد چرخ ها با سرعت های مختلفی می چرخند تا مشکل زمین های ناهموار یا شل بر طرف شود. وقتی دیفرانسیل قفل شد همه ی چرخ ها به یک سرعت می چرخند. از قفل کردن دفرانسیل برای گیر نیفتادن در گل و لای و باتلاق و سفرهای پیشرفته به جاده های خاکی استفاده می شود.
حالت دو دیفرانسیل یا چهارچرخ متحرک (4×4-4WD)
به طور کلی می‌توان گفت همانطور که از نام آن پیدا است، چهار چرخ متحرک سیستمی است که امکان انتقال قدرت و گشتاور به هر چهار چرخ خودرو را امکان پذیر می‌سازد. این سیستم دارای انواع مختلفی است.
جعبه دنده یا گیربکس کمکی (transfer case)
این گیربکس در خودروهای دو دیفرانسیل آفرودی به صورت سری با گیربکس اصلی نصب می‌شود و برای رساندن قدرت خروجی از گیربکس اصلی به تمام چرخ‌ها استفاده می‌شود. این گیربکس دارای حالت‌های 4H، 2H، N و 4L است که امکان انتقال نیرو با ضرایب دنده مختلف به میل گاردان‌های اکسل‌های جلو و عقب را فراهم می‌سازد.
حالت خلاص (N)
در این حالت مجموعه گیربکس کمکی کاملاً خلاص بوده و هیچ قدرتی را از شفت گیربکس اصلی دریافت نمی‌کند، به بیان دیگری شفت آن هرز می‌چرخد.
حالت تک دیفرانسیل یا دو چرخ متحرک (2H)
این حالت برای رانندگی معمول و با سرعت بالا است. در این وضعیت دنده‌های با ضرایب معمول برای رانندگی در خیابان‌ها و جاده‌ها به کار گرفته می‌شوند.
دنده کمکی با نسبت دنده بالا (4H)
حالتی از گیربکس کمکی است که برای رانندگی در مسیرهای دارای سطوح لغزنده و غیرمعمول استفاده می‌شود. در واقع استفاده از این سیستم در مسیرهای گلی، یخی، برفی و شنی کاربرد دارد. در این مسیر‌ها نیاز به کشش و چرخش (traction) بیشتر در چرخ‌ها وجود دارد. در این حالت نیرو به هر چهار چرخ و با گشتاور بیشتری نسبت به حالت معمول تک دیفرانسیل (2H) منتقل می‌شود.
دنده کمکی با نسبت دنده پایین (4L)
حالتی از گیربکس کمکی است که بیشتر برای خروج از شرایط سخت استفاده می‌شود و حداکثر قدرت و گشتاور خروجی از شفت گیربکس اصلی را به کار می‌گیرد. این شرایط سخت حرکت در شیب‌های بسیار تند، گیر کردن در گل و لای و برف زیاد، حرکت در شن یا ماسه‌های نرم و بالارفتن از سطوح صخره‌ای و سنگلاخی صعب‌العبور را شامل می‌شود.
توجه کنید که استفاده از این حالت فشار بسیار زیادی به مجموعه انتقال قدرت وارد می‌کند و تنها در وضعیت‌های ضروری و خاص نامبرده شده از آن استفاده می‌شود. به علاوه استفاده از این حالت در حین حرکت با سرعت‌های بالا باعث وارد شدن صدمات شدیدی به مجموعه انتقال قدرت می‌شود.
سیستم کنترل کشش (ESP)
این سیستم از طریق سنسورهای خود لغزش‌ها و هرزگردی‌های اضافه هر چرخ و عدم پایداری خودرو را شناسایی کرده و با انجام محاسبات مختلف وضعیت خودرو و با تخمین زدن میزان چرخش اضافه هر کدام چرخ‌ها، از هرزگردی آن‌ها و عدم تعادل خودرو جلوگیری می‌کند. این سیستم برای برگرداندن تعادل خودرو و توقف هرزگردی چرخ‌ها از عمل ترمزگیری استفاده می‌کند.
مقاله پیشنهادی: معرفی انواع کلاس بندی خودرو ها
گام اول آفرود سواری: شناخت ماشین آفرود خود
شناختن تجهیزات خود و سطح آگاهی‌ها موضوعی خوب برای شروع و یک مرحله اساسی و حیاتی است. آیا خودروی شما به جعبه انتقال با دنده‌های پایین مجهز است؟ و اگر پاسخ مثبت است چگونه آن را فعال می‌کنید؟ آیا قفل دیفرانسیل‌های عقب، جلو و یا مرکزی دارید؟ از مزیت‌های استفاده از آن‌ها آگاه هستید؟
یک آفرود پایه به شما کمک می‌کند تا با خودروی خود آشنا شده و درعین‌حال میزان اعتمادبه‌نفس خود را نیز تخمین بزنید و سیستم‌های متنوعی را در سرعت‌های پایین بکار گیرید.
یک تست ابتدایی درگیر کردن تمامی سیستم‌ها به محض روبرو شدن با اولین مانع است اما مشکل این است که شما توانایی‌های خودرو در هر تنظیم به خصوص را یاد نمی‌گیرید و هیچ یک باعث نمی‌شوند محدودیت‌های خودرو را بفهمید.
اجتناب از این اشتباه به شما اجازه می‌دهد تا برخی از توانایی‌های خودرو را برای زمانی که با شرایط واقعاً سختی مواجه می‌شوید نگه‌دارید.
تجهیزات جانبی سفر آفرود
اکثر اصلاحات خودروهای آفرود به منظور زیبایی انجام می‌شوند. در مقابل، آفرودرهای جدی به دنبال استفاده از لاستیک‌های بزرگ‌تر و سیستم تعلیق خاص هستند اما این اصلاحات هزینه‌ی زیادی داشته و شاید باعث ابطال گارانتی خودروی شما شود.
موارد زیر کم‌هزینه بوده و کاربردی هستند:
- بهبود نقطه‌های جک زنی زیر خودرو.
- یک جک آفرود کامل برای سهولت تعویض لاستیک‌ها.
- کمپرسور الکتریکی باکیفیت برای باد کردن لاستیک‌ها و تنظیم فشار آن‌ها.
- کیت ریکاوری کامل که شامل تسمه‌ها، زنجیرها و دستکش‌ها می‌باشد.
- تجهیزت پزشکی اولیه.
آموزش رانندگی آفرود در کوه و صخره
آفرودهای فصلی همیشه در ابتدا دور و بر مانع می‌گردند تا بهترین خط برای کمترین مقاومت و پایین‌ترین شانس آسیب خودرو را پیدا کنند. این موضوع را در هنگام مواجه با زمین‌های صخره‌ای و موج‌دار به یاد داشته باشید.
- فشار پایین‌تر لاستیک برای بهبود کشش: ما فشار لاستیک هایلوکس برای سطوح صخره‌ای را به ۱. ۱ بار کاهش دادیم. این امر به لاستیک اجازه می‌دهد تا قالب و فرم صخره‌ها را به خود گرفته و درعین‌حال فشار کافی برای دوری از لغزش در زمان گردش فرمان را داشته باشد.
- آهسته راندن تا حد ممکن: این کار شانس آسیب را به حداقل می‌رساند و به چرخ‌ها اجازه می‌دهد تا تماس خود با سطح زمین را حفظ کنند. ما اکثراً از دنده‌های سنگین اول و دوم در مواجه شدن با شدیدترین موانع استفاده می‌کردیم و این کار باعث ایجاد کشش کافی می‌شد.
نکات ایمنی رانندگی آفرود - عبور از صخره: شاید بردن لاستیک روی یک صخره بزرگ کاری عجیب به نظر برسد اما مزیت‌های زیادی برای این کار وجود دارد. با عبور از روی یک صخره، ارتفاع کف خودرو از زمین افزایش یافته و شانس کمی برای برخورد رکاب با سنگ و همچنین سایش دیواره‌های لاستیک با لبه‌های تیز صخره وجود خواهد داشت.
- درگیر کردن قفل دیفرانسیل: تنها زمانی که در سطوح لغزنده حرکت می‌کنید این کار باعث بهبود کشش خواهد شد. به یاد داشته باشید با این کار شعاع گردش خودرو تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. هایلوکس یک قفل دیفرانسیل الکترونیکی دارد که فعال/غیرفعال کردن آن آسان است.
- استفاده از قدرت زیاد تنها در زمانی که زمین روبرو بسیار لغزنده است: نیروی زیاد تنها برای حرکت آنی موردنیاز خواهد بود. قدرت زیاد میتواند منجر به آسیب خودرو شود.
- در موقع پایین آمدن از تپه از کنترل نزول تپه استفاده کنید: اگر خودروی شما به این سیستم مجهز است، پایین‌ترین نسبت دنده را انتخاب کرده و به خودرو اجازه دهید با کنترل الکترونیکی چرخ‌ها از تپه پایین آید. بهترین تمرین این است که پای خود را نزدیک پدال ترمز نگه دارید تا در مواقع افزایش سرعت خودرو آن را کنترل کنید.
- هرگز بدون خودرویی پشتیبان وارد زمین‌های سرسخت نشوید: بدون حضور خودرویی که بتواند در مواقع ضروری شما را حمایت کنید شاید به دردسر بیفتید؛ مخصوصاً اگر پوشش تلفن همراه در آن منطقه وجود نداشته باشد.
فیلم آموزش تکنیک های آفرود
فیلم زیر اصول رانندگی آفرود را آموزش می دهد. با فیلم زیر در سراشیبی ها می توانید آفرود خود را کنترل کنید!
تکنیک های آفرود در سربالایی
هنگامی که می خواهید بر روی سطوح شیب دار یا زاویه دار رانندگی کنید، این احتمال وجود دارد که با وجود حرکت چرخ ها به سمت جلو، خودروی تان به سمت عقب بلغزد. چنین شرایطی زیاد دور از انتظار نیست اما اگر خودروی شما به طور مداوم به سمت عقب بلغزد، باید جهت کنترل آفرود کارهای زیر را انجام دهید:
- ترمز و کلاچ را با هم فشار دهید. اینکار باعث قفل شدن چرخ ها به طور موقتی می شود و به شما اجازه می دهد دنده معکوس را انتخاب کنید.
- دنده معکوس را انتخاب نمایید.
- کلاچ و ترمز را رها کنید( در خودروهایی که جعبه کنترل دستی دارند).
- اجازه دهید ترمز موتور در دومین تلاش، شما به انتهای شیب ببرد.
- خودرو را مستقیم و صاف نگه دارید تا از مواردی همچون شیب های جانبی خودداری کنید.
عمدتاً برای پیمایش در تپه‌ها و سراشیبی‌های تند از خودروهای دو دیفرانسیل و شاسی‌بلند استفاده می‌شود؛ خودروهایی که اغلب به دنده کمک و قفل دیفرانسیل نیز مجهز هستند. اما تنها به صرف سواری بر یک بلندقامت مجهز و خوش‌رکاب نمی توان به سهولت و اطمینانی صد در صد از یک تپه و یا سربالایی تند فراز و فرود نمود بلکه این کار به متد و روش خاصی نیاز دارد که در این نوشتار مختصراً به آن می‌پردازیم.
آموزش رانندگی در سرازیری با آفرود
کنترل کردن شیب های جلویی زمانی که در سرازیری رانندگی می کنید می تواند بسیار دشوار باشد. هر فردی که در این شرایط قرار می گیرد سعی می کند، در ابتد ترمز را فشار دهد. با این حال انجام اینکار به ندرت باعث بهبود شرایط می شود و می تواند چرخ ها را قفل کند( اینکار مانع از چرخاندن فرمان خودرو می شود). اگر با استفاده از ترمز موتور و گریپ شل چرخ ها در یک سرازیری رانندگی می کنید، معمولا روش امن دور زدن موانع و توقف در یک مکان مناسب است.
برای کنترل بهتر آفرود در برخی از موارد ضربه آهسته به دریچه گاز خودرو می تواند به چرخاندن فرمان کمک کند و باعث بازسازی کشش شود اما به خاطر داشته باشید که این گزینه تنها زمانی باید مورد استفاده قرار گیرد که فضای کافی وجود داشته باشد.
مقاله پیشنهادی: آموزش رانندگی در برف و نکات ایمنی خودرو در زمستان
رانندگی با آفرود در شن و ماسه
در اینجا توصیه‌های پایه برای این نوع از آفرود را شرح داده‌ایم. نکات ضروری زیر را حتماً به یاد داشته باشید:
- اگر تازه‌کار هستید هرگز به تنهایی در زمین‌های شنی رانندگی نکنید. همراهی یک تیم میتواند توصیه‌هایی کارشناسی و کمک‌های ضروری را با خود به همراه داشته باشد.
- فشار باد لاستیک‌ها کمتر باشد زیرا باعث پهن‌تر شدن اندک آن‌ها می‌شود. یکی از متخصصان این رشته فشار ۱. ۲ بار را برای چرخ‌های جلو و فشار ۰. ۹ بار را برای کشش چرخ‌های عقب پیشنهاد می‌کند. در زمان مسابقه، تمامی شرکت‌کنندگان فشار لاستیک‌ها را به ۰. ۸ بار کاهش دادند و از موانع واقعاً سختی عبور کردند. خوشبختانه تمامی لاستیک‌ها سالم باقی ماندند.
- کنترل کشش را خاموش کنید تا از توقف تحویل قدرت در زمان هرزگردی چرخ‌ها جلوگیری شود.
- قفل دیفرانسیل برای حداکثر کردن کشش در شن و ماسه بسیار مفید است اما باعث تأثیر منفی روی دور زدن خودرو می‌شود.
آموزش رانندگی آفرود در کویر - حرکت آنی یک موضوع کلیدی برای آفرود در شن و ماسه است. از سرعت کافی برای عبور مناسب خودرو از روی شن‌ها استفاده کنید. دور پیشرانه را نسبتاً بالا نگه دارید تا از وجود قدرت کافی در مواجه با مسیرهای سخت مطمئن شوید. همیشه در ابتدا دور و بر محیط قدم بزنید تا از نقاط کور آگاهی پیدا کنید. به یاد داشته باشید شناختن مسیرهای شنی تنها با تجربه میسر خواهد شد.
- تلاش کنید در زوایای صحیح از پستی و بلندی‌های شنی عبور کرده و برای جلوگیری از چپ کردن چرخ‌های جلو را مستقیم نگه دارید.
- زمانی که خودرو از حرکت باز ایستاد، برای جلوگیری از فرو رفتن چرخ در شن فوراً گاز دادن را متوقف کنید.
- همیشه برای حرکت آسان خودرو را در بخش نزولی شن‌ها پارک کنید.
- هرگز در زمان گیر افتادن تقلا نکنید بلکه از جاذبه برای ایجاد حرکت آنی و خارج شدن از شرایط بد کمک بگیرید.
- زمانی که مجبور شدید خودرو را روی شن‌ها متوقف کنید به یاد داشته باشید که قبل از خاموش کردن خودرو کمی آن را تغییر جهت داده نگه دارید. این امر باعث جمع شدن شن‌ها و شروعی آسان‌تر می‌شود.
نکته: رانندگی در شن زمانی که خیس یا سرد باشد بسیار آسان‌تر است. رانندگی در شن‌های گرم برای افراد تازه‌کار میتواند بسیار چالش‌برانگیز باشد.
برای رانندگی در شن دنده سنگین بهتر است یا سبک؟
تصور عمومی این است که دنده سبک معمولاً برای رانندگی در شن بهتر است زیرا تمرکز روی حرکت آنی می‌باشد. البته چندین مزیت برای استفاده از دنده سنگین در شن و ماسه وجود دارد: سیستم‌های کنترل پایداری و کشش خودروهای آفرود مدرن تنها در دنده سنگین به‌طور کامل خاموش می‌شوند. از دنده سوم و بالاتر در زمانی که حرکت آنی نیاز است استفاده کنید.
همچنین ممکن است قفل دیفرانسیل تنها در دنده سنگین در دسترس باشد. اولین دنده سبک شاید برای رانندگی تکنیکی در شن و ماسه بیش از سبک باشد.
آفرود بنزینی یا دیزلی؟
پیشرانه‌های حجیم بنزینی علی‌رغم مصرف سوخت بالا، به دلایل زیر گزینه مناسب‌تری برای آفرود هستند:
- بازه گسترده تر دوران پیشرانه.
- قدرت بیشتر نسبت به انواع توربودیزل که برای عبور از مسیرهای شنی لازم است.
- انتقال روان و ساده‌تر قدرت به سوی چرخ‌ها.
افرود دستی یا اتوماتیک؟
راننده‌های ماهر اکثراً از گیربکس‌های دستی برای حفظ و کنترل قدرت پیشرانه استفاده می‌کنند. هرچند، شما نیاز دارید تا در مواجه با هر مانع دنده‌ی مناسب را انتخاب کنید. یک دنده‌ی اشتباه میتواند باعث گیر افتادن خودرو شود.
گیربکس اتوماتیک میتواند برای رانندگان تازه‌کار مناسب باشد و به آن‌ها اجازه دهد که بجای اندیشیدن به استفاده از دنده درست و کنترل کلاچ، روی حفظ مسیر رانندگی و حرکت آنی تمرکز کنند.
توصیه های ایمنی آموزش آفرود سواری
1- اولین نکته مهم در رانندگی آفرود: آهسته برانید!
هنگامی‌که در رانندگی آفرود، شناخت کافی روی منطقه ندارید، سریع رانندگی نکنید. خیلی راحت ممکن است متوجه یک سنگ یا یک الوار چوب که لای علف‌ها مخفی باشد، نشوید. در ضمن با سریع راندن از زیبایی طبیعت اطراف خود محروم خواهید شد.
2- روی جاده تمرکز داشته باشید!
هر چه منطقه آفرودی شما دورافتاده‌تر و ناهموارتر باشد، نیاز به دقت بیشتری دارید. اگر تلفن همراه‌تان را در یک دست بگیرید و با دست دیگرتان در تلاش برای پیدا کردن آهنگ موردعلاقه‌تان باشید، رانندگی آفرود شما به‌زودی به پایان خواهد رسید، بی‌احتیاطی شما کار دستتان می‌دهد واحتمالاً با حادثه یا مشکلی جدی مواجه خواهید شد. در واقع احتمال دارد یک سنگ لای محور خودرو گیر کند یا تنه درختی در گلگیر خودرویتان فرو رود.
3- به اطلاعات صفحه آمپر (یا صفحه‌نمایش خودرو) توجه کنید!
فراموش نکنید که گه‌گاهی به عقربه‌های پشت امپر نگاهی بیندازید و مقادیر آن‌ها را بررسی کنید. با بی‌توجهی به صفحه آمپر، ممکن است به‌راحتی وسط یک جنگل دورافتاده بنزین تمام کنید. حتی بدتر از آن، ممکن است خودروی شما به علت حرکت طولانی با سرعت کم و دور موتور بالا، جوش بیاورد.
4- با دور موتور پایین رانندگی کنید!
هنگام رانندگی آفرود از دنده‌سنگین استفاده کنید تا بتوانید سرعت خودرو را در محدوده بهینه کنترل کنید. به‌جز در مواردی که بخواهید از مانعی عبور کنید، دور موتور باید پایین باشد. یک راننده ماهر می‌داند که چه زمانی باید پدال گاز را فشار دهد و چه وقت باید آن را رها کند.
5- انگشتان دست خود را داخل غربیلک فرمان نگذارید!
در تور رانندگی آفرودی انگشتان دست خود را داخل غربیلک فرمان نگذارید؛ مخصوصاً اگر سیستم فرمان خودروی شما فاقد موتورهای کمکی باشد. اگر هر یک از چرخ‌های جلو در مانعی گیر کند و شما نتوانید غربیلک فرمان را مهار کنید، این خطر وجود دارد که غربیلک انگشتان دست شما را در جهت دیگری بچرخاند.
6- قبل از آنکه خودروی شما در مانع گیر کند از آن خارج شوید!
اگر مانعی جلوی جاده‌ای که در پیش رو دارید وجود دارد و مطمئن نیستید که چطور از آن عبور کنید، از خودرو پیاده شوید و پس از مدتی بررسی درباره آن تصمیم بگیرید. در مکان‌های باتلاقی اغلب مسیرهای فرعی که قبلاً افراد از آن‌ها عبور کرده‌اند وجود دارد.
7- در حین عبور از مانع دنده عوض نکنید!
در رانندگی آفرودی این نکته مهم است که بتوانید فوراً تخمین بزنید که برای عبور از یک مانع مشخص باید از چه دنده‌ای استفاده کنید. به‌عنوان مثل اگر در حین عبور از گل‌ولای عمیق دنده عوض کنید، اول از هر چیز در لحظه‌ای که کلاچ می‌گیرید، سرعت خودروی خود را که هم‌اکنون نیز کم است را کمتر می‌کنید؛ و دوم اینکه بعد از تعویض دنده چرخ‌ها ناگزیر شروع به لیز خوردن می‌کنند.
این دو عامل می‌توانند خودروی شما را متوقف کنند. در خودروهایی که گیربکس اتوماتیک دارند باید حتماً دنده را از حالت D خارج کرده و در حالت ۲ یا ۳ قرار دهید تا اینکه گیربکس هنگام عبور از مانع دنده را عوض نکند و در صورت فشار بیشتر روی پدال گاز، دنده‌معکوس ندهد. خودروهای مجهز به گیربکس اتوماتیک نیز ممکن است در صورت تعویض دنده بخشی از چسبندگی و قدرت مورد نیاز خود را از دست بدهند.
