مقایسه قیمت بنزین در ایران و جهان یکی از موضوعات جذاب در این اوضاع گرانی و تورم شدید در ایران است. قیمت بنزین در کشورهای مختلف بسته به پارامترهای گوناگون متفاوت است. طبق آخرین آمار ارائه شده در این حوزه، کشور ونزوئلا و سودان ارزان‌ترین و هنگ‌کنگ گران‌ترین بنزین را در دنیا عرضه می‌کنند. در بین کشورهای همسایه ایران نیز گران‌ترین بنزین متعلق به ترکیه و ارزان‌ترین آن همچنان متعلق به ایران است.
تاریخچه مختصر از افزایش قیمت بنزین در ایران
قیمت هر لیتر بنزین در آغاز انقلاب یک تومان بود که در سال 1359 به 3 تومان افزایش پیدا کرد. این نرخ بنزین به مدت یک دهه یعنی تا سال 1369 ثابت بود و در این سال به 5 تومان رسید. پنج سال بعد، قیمت هر لیتر بنزین دو برابر شد و به 10 تومان افزایش پیدا کرد. پس از آن، نرخ بنزین به صورت سالانه و تدریجی زیاد می‌شد تا اینکه در سال 1383 به 80 تومان برای هر لیتر رسید.
در سال 1386 که برای اولین بار سهمیه بندی سوخت در کشور انجام شد، بنزین به نرخ 100 تومان به فروش می‌رسید و همزمان با آن، بنزین آزاد 400 تومان قیمت داشت. در مرحله بعدی در سال 1389 که با اجرای طرح هدفمندسازی یارانه‌ها همراه بود، قیمت بنزین سهمیه‌ای به 400 و بنزین آزاد به 700 تومان رسید. به مدت چهار سال این قیمتها ثابت بودند تا اینکه در سال 1393 مجددا افزایش پیدا کردند. در این سال، بنزین سهمیه‌ای با قیمت 700 و بنزین آزاد با قیمت 1000 تومان عرضه می‌شد که یک سال بعد با اجرای تک نرخی شدن، قیمت بنزین به 1000 تومان رسید.
آنچه در بالا گفتیم تاریخچه مختصری از روند افزایش قیمت بنزین طی سال‌های پس از انقلاب اسلامی بود. اما آخرین مرحله افزایش قیمت که در آبان‌ماه 1399 اتفاق افتاد حاشیه‌های زیادی به دنبال داشت. وجود شرایط بد اقتصادی که فشارهای زیادی را به اقشار مختلف مردم وارد می‌کند از یک سو و اطلاع‌رسانی نامناسب دولت در خصوص این افزایش قیمت از سوی دیگر باعث شدند تا همه نسبت به این موضوع ابراز نارضایتی کنند.
علاوه بر این، قیمت بنزین در چهار سال اخیر ثابت مانده بود و مردم به بنزین 1000 تومانی عادت کرده بودند. اما چه چیزی باعث شد که دولت تصمیم بگیرد تا مجدداً بنزین را سهمیه بندی کند و آن را به قیمت سهمیه 1500 تومان و آزاد 3000 تومان بفروشد؟
شاید علاقه مند باشید بخوانید: سهمیه بندی بنزین در سال 1400
علت گران شدن ناگهانی بنزین در سال های اخیر
اکثر کارشناسان در پاسخ به سوال بالا دو موضوع را مطرح می‌کنند؛ اول اینکه قیمت بنزین در کشور نسبت به کشورهای همسایه بسیار پایین‌تر است و همین موضوع زمینه‌ساز قاچاق سوخت می‌شود. طبق آمارهای غیر رسمی که وجود دارند، تا قبل از سهمیه بندی، روزانه نزدیک به 30 میلیون لیتر بنزین از کشور قاچاق می‌شد.
جالب است بدانید که قیمت بنزین در ایران حدود یک دهم دلار است و این قیمت در بین تمام کشورهای دنیا، فقط از قیمت بنزین در ونزوئلا بالاتر است. یعنی ایران دومین کشوری است که بنزین را به قیمت پایین در اختیار مردم می‌گذارد.
البته این آمار مربوط به بعد از گران شدن بنزین می‌شود، یعنی هنوز هم قیمت بنزین در کشور ما از همه کشورها (به جز ونزوئلا) پایین‌تر است. اگرچه قیمت بنزین در ایران در آمار و نمودارها پایین به نظر می‌رسد اما نقدهای فراوانی در خصوص کیفیت این بنزین، خودروهای نامناسب و قدرت خرید و دستمزد مردم در ایران هم مطرح است. بسیاری معتقدند با توجه به این موضوعات و البته پایین بودن سطح درآمد مردم در ایران به هیچ وجه نمی‌توان گفت که قیمت بنزین در ایران ارزان است.
تاثیر یارانه ها در افزایش قیمت بنزین
موضوع دوم که کارشناسان در توجیه افزایش قیمت بنزین مطرح می‌کنند مربوط به رقم یارانه‌ای است که دولت برای پایین نگه داشتن قیمت این سوخت در کشور هزینه می‌کند. هیچ‌کدام از کشورهای همسایه ایران (حتی کشورهای حوزه خلیج فارس) چنین یارانه‌ای را برای بنزین نمی‌پردازند. البته عده‌ای در این زمینه می‌گویند که میزان درآمد افراد در کشورهای همسایه بیشتر از درآمد مردم ایران است و به همین خاطر گران‌تر بودن بنزین در آن کشورها توجیه دارد.
مقایسه قیمت بنزین در ایران با دیگر کشور ها
در ادامه می‌توانید نموداری را مشاهده کنید که در آن مقایسه‌ای بین قیمت بنزین در ایران، کشورهای همسایه و چندتا از کشورهای مهم دنیا صورت گرفته است.
مقایسه قیمت بنزین در کشور های همسایه نسبت به سرانه در آمد
با این حال آمار مربوط به درآمد سرانه در ایران نسبت به کشورهای همسایه که قیمت بنزین آن‌ها با ایران مقایسه شده، حاکی از آن است که در ترکیه قیمت بنزین ۱۶ هزار و ۶۶۰ تومان ( ۱.۲۳ دلار) و قیمت گازوئیل ۱۵ هزار و ۱۲۰ تومان (۱.۱۲ دلار) است.
یعنی بر اساس بررسی‌ها، گران‌ترین بنزین در میان کشورهای اطراف ایران، در ترکیه و ارمنستان به فروش می‌رسد. نرخ هر لیتر بنزین در ترکیه برابر با یک دلار و ۲۳ سنت و در ارمنستان برابر با یک دلار و ۱۸ سنت است. یعنی در ارمنستان قیمت بنزین ۱۵ هزار و ۹۳۰ تومان و قیمت گازوئیل ۱۴ هزار و ۷۱۵ تومان (۱.۰۹ دلار) برآورد شده است.
ترکمنستان ارزان‌ترین بنزین پس از ایران را در میان همسایگان عرضه می‌کند. قیمت بنزین در این کشور ۵۸۰۵ تومان (۰.۴۳ دلار) و قیمت گازوئیل ۵۲۶۵ تومان (۰.۳۹ دلار) است. سومین بنزین گران در میان همسایگان اطراف در افغانستان به فروش می رسد. نرخ هر لیتر بنزین در این کشور به ۷۵ سنت می رسد و قیمت گازوئیل ۹۵۸۵ تومان (۰.۷۱ دلار) است. قیمت بنزین در عراق، ۸۵۰۵ تومان (۰.۶۳ دلار) و قیمت گازوئیل ۹۴۵۰ تومان (۰.۷ دلار) برآورد شده است.
اما در پاکستان – دیگر کشور همسایه ایران – قیمت بنزین ۹۴۵۰ تومان (۰.۷ دلار) و قیمت گازوئیل ۱۰ هزار و ۸۰۰ تومان (۰.۸ دلار) برآورد شده است. همچنین در آذربایجان قیمت بنزین ۶۳۴۵ تومان (۰.۴۷ دلار) و قیمت گازوئیل ۴۷۲۵ تومان (۰.۳۵ دلار) اعلام شده است. این در حالی است که درآمد سرانه ترکیه در سال ۲۰۱۷ برابر ۲۷ هزار و ۵۲۰ دلار بود؛ یا در ترکمنستان این رقم ۱۷ هزار ۲۸۰ دلار، آذربایجان ۱۶ هزار ۷۷۰ دلار و در پاکستان ۵۵۴۰ دلار اعلام شده است. اما درآمد سرانه در کشوری مانند عراق، ۱۷ هزار و ۲۲۰ دلار و در افغانستان، ۱۹ هزار و ۴۰، ارمنستان ۱۰۰ هزار و ۱۰ دلار و ایران ۲۱ هزار ۵۰ دلار بوده است.
قیمت باتری ماشین در کیان باتری با احتساب دریافت باتری فرسوده با ارسال و نصب رایگان در شهر تهران است.
مقایسه قیمت بنزین بر اساس درآمد ماهانه مردم
این موضوعی است که در بحث آزادسازی و یا افزایش قیمت حامل های از جمله بنزین باید مد نظر تصمیم گیران قرار گیرد.
محاسبات آماری نشان می دهد به طور متوسط خرید ۴۰ لیتر بنزین در ماه ۰.۴ درصد از درآمد خانوار قطری، ۰.۶ درصد درآمد ماهیانه خانوار کویتی و ۰.۶ برابر درامد خانوار اماراتی را در بر می گیرد. این رقم در کشورهایی چون کانادا و نروژ بین ۱.۱ یا ۱.۲ درصد است. در فرانسه، کره جنوبی، هنگ کنگ و ایتالیا، رقمی بین ۲ تا ۲.۶ درصد از درامد خانوار صرف خرید ۴۰ لیتر بنزین می شود.
به این ترتیب وضعیت ایران مشابه کشورهایی چون کانادا و نروژ است که از نظر گستردگی حمل و نقل عمومی بر ایران برتری آشکاری دارند.
در ایران بیشتر از اروپا بنزین مصرف می کنیم
لازم به ذکر است، مقایسه قیمت بنزین در ایران و کشورهای اروپایی هم نشان می دهد قیمت بنزین در ایران چقدر ارزان است، چنان‌که در انگلیس قیمت متوسط یک لیتر بنزین ۱.۵۴ دلار، در آلمان قیمت متوسط یک لیتر بنزین ۱.۵۷ دلار و در فرانسه نیز قیمت متوسط یک لیتر بنزین ۱.۶۱دلار می باشد.
شاید عده ای مقایسه با اروپا را درست ندانند و مدعی شوند که درآمدها هم در اروپا بالاتر از ایران است اما باید گفت درست است که درآمدها در برخی کشورهای اروپایی بالاتر از ایران است، اما میزان مصرف بنزین در هر ۱۰۰ کیلومتر در ایران بیشتر از کشورهای اروپایی است؛ یعنی با وجود درآمد کمتر، مصرف بیشتری نسبت به اروپایی ها داریم.
در این باره، مدیرعامل شرکت بهینه سازی مصرف سوخت بیان کرد: «میانگین مصرف بنزین سال گذشته کشور ۳۸ درصد بیشتر از مصرف اتحادیه اروپا بوده است. چشم انداز مصرف بنزین اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۰ چهار و دو دهم لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر است، اما در ایران در هر ۱۰۰ کیلومتر هفت و هفت دهم لیتر بنزین مصرف می‌کنیم.»
عوارض تورم بر
آیا قیمت بنزین در ایران باز هم گران تر خواهد شد؟
هرچند دولت و مجلس تاکنون اصرار دارند قیمت بنزین در سال آینده تغییر نخواهد کرد، اما اگر قیمت جهانی نفت بالای ۱۰۰دلار بماند و فاصله قیمت داخلی و بین‌المللی فرآورده‌های نفتی بیشتر شود، سیاست تثبیت قیمتها با الگوی سهمیه‌بندی بنزین به نفع اقتصاد و مردم ایران تمام نخواهد شد.
برآوردها نشان می‌دهد واقعی‌سازی قیمت بنزین آزاد در شرایط فعلی با درنظر گرفتن دلار ۲۵هزار تومانی، باعث خواهد شد که قیمت واقعی هر لیتر بنزین در ایران، معادل یک دلار آمریکا یعنی همان ۲۵هزار تومان شود؛ یعنی دریافت ۴۰ لیتر بنزین یک‌میلیون تومان آب خواهد خورد که بعید است مجلس و دولت چنین برنامه‌ای داشته باشند.
براساس داده‌های جهانی، ایران پس از ونزوئلا و لیبی دارای ارزان‌ترین بنزین دنیاست و البته وضع معیشتی مردم هم به‌گونه‌ای نیست که تحمل پذیرش قیمت واقعی بنزین را داشته باشند. در چنین شرایطی شاید یکی از الگوهای احتمالی دولت در سال آینده افزایش تدریجی قیمت بنزین و تغییر الگوی سهمیه‌ای از خودرو محوری به شهروند محوری باشد؛ زیرا اقتصاد ایران دیگر تاب فشار سنگین یارانه‌های انرژی را نخواهد داشت.
خطر افزایش قیمت جهانی فرآورده‌های نفتی
برآوردها نشان می‌دهد با افزایش قیمت جهانی فرآورده‌های نفتی ازجمله بنزین و گازوئیل ۳تهدید جدی اقتصاد ایران را در برخواهد گرفت؛ نخست اگر دولت بخواهد همچنان قیمت این فرآورده‌ها را ثابت نگه دارد، ناچار به پرداخت یارانه بیشتر و البته غیرهدفمندتر خواهد بود و دوم اینکه خطر قاچاق سوخت به کشورهای همسایه تقویت می‌شود.
افزون بر این، استمرار وضع فعلی باعث افزایش میزان مصرف بنزین خواهد شد که در این صورت خطر واردات دوباره بنزین پس از سال‌ها توقف تشدید می‌شود و این بار ایران از باشگاه صادرکنندگان بنزین به جمع باشگاه واردکنندگان این فرآورده نفتی نقل مکان خواهد کرد.
برآورد رسمی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی نشان می‌دهد در عید نوروز سال آینده میزان مصرف و تولید بنزین ایران سر به سر و با ادامه روند صعودی مصرف، ایران دوباره گرفتار بنزین وارداتی می‌شود. گزارش‌ها نشان می‌دهد در حوزه توزیع بنزین نیز از ابتدای امسال تاکنون روزانه ۸۶.۳ میلیون لیتر بوده که این عدد در سال گذشته ۷۵میلیون لیتر برآورد شده است.
این ارقام از افزایش ۱۵.۲درصدی مصرف این فرآورده در کشور حکایت دارد. پیش‌بینی می‌شود میزان مصرف بنزین در نوروز امسال به ۱۰۰میلیون لیتر برسد؛ درحالیکه حداکثر ظرفیت تولید بنزین کشور ۱۰۵میلیون لیتر برآورد شده است.
هرچند به تازگی دولت ساخت یک پالایشگاه سوخت‌محور ۳۰۰هزار بشکه‌ای برای جلوگیری از وقوع بحران کمبود بنزین در آینده را آغاز کرده، اما ساخت پالایشگاه‌ها و تبدیل نفت به فرآورده و مصرف بیشتر آن در داخل کشور، باز هم یک تهدید جدی است.
افزایش قیمت هر لیتر بنزین در آمریکا و اروپا
در سال 2022 قیمت بنزین در آمریکا و اروپا به رکورد بالای جدیدی رسید و میانگین قیمت هر گالن بنزین در کالیفرنیا شش دلار در مقایسه با بیش از ۹ دلار در نروژ و دانمارک بود.
انجمن اتوموبیل آمریکا اعلام کرد میانگین قیمت ملی بنزین از ۴.۵۲۳ دلار در روز سه شنبه به ۴.۵۶۷ دلار در روز چهارشنبه افزایش پیدا کرد. قیمت بنزین مدت مشابه سال گذشته ۳.۰۴۳ دلار بود که افزایش بیش از ۵۰ درصدی قیمتها در مدت یک سال را نشان می دهد.
در کالیفرنیا، میانگین قیمت بنزین از 6.021 دلار در سه شنبه به 6.05 دلار در چهارشنبه صعود کرد در حالی که یک سال پیش، ۴.۱۳۵ دلار بود.
ادامه افزایش قیمتهای بنزین در آمریکا باعث شد بانک جی پی مورگان درباره بالاتر رفتن قیمت بنزین تحت تاثیر ادامه جنگ روسیه در اوکراین و آغاز فصل رانندگی تابستانی در آمریکا هشدار دهد. ناتاشا کانوا، مدیر تحقیقات کالاها و نفت جهانی جی پی مورگان به شبکه سی ان ان گفت: ریسک رسیدن قیمت بنزین به شش دلار تا اوت، وجود دارد. با انتظاراتی که برای تقاضای بالا در فصل رانندگی تابستانی وجود دارد، قیمت خرده فروشی آمریکا ممکن است تا اوت به میزان ۳۷ درصد دیگر افزایش پیدا کند.
اندرو گراس، سخنگوی انجمن اتوموبیل آمریکا، اظهار کرد: قیمت بالای نفت و عدم وجود ظرفیت پالایش، عامل افزایش قیمتها در جایگاههای سوخت بوده است و حتی افت فصلی تقاضا برای بنزین در فاصله تعطیلات بهاری تا تعطیلات روز یادبود هم نتوانست به پایین بردن قیمتها کمک کند.
در اروپا، رانندگان وضعیت بدتری دارند و طبق اطلاعات وب سایت گلوبال پترول پرایس، قیمت هر گالن بنزین در انگلیس ۷.۷۰ دلار، در بعضی از مناطق آلمان ۸.۲۵ دلار و در نروژ و دانمارک بیش از ۹ دلار و در استونی بیش از ۷.۷ دلار است.
هنگ کنگ گران‌ترین بنزین دنیا را عرضه می‌کند
بر اساس گزارش اویل پرایس، بالاترین قیمت بنزین در دنیا روز چهارشنبه در هنگ کنگ به ثبت رسید که ۱۰.۹۶۶ دلار در هر گالن بود.
نتیجه گیری
در کشور ایران یارانه سنگینی بابت مصرف سوخت پرداخت می شود. هر لیتر بنزین آزاد در ایران به قیمت ۳ هزار تومان فروخته می‌شود درحالیکه متوسط قیمت آن در سراسر جهان ۱.۰۴ دلار است. همچنین در حالی هر لیتر گازوییل در ایران به قیمت ۰.۱۲ دلار فروخته می‌شود که متوسط قیمت آن ۰.۹۳ دلار است.
