یکی از پارامترهای بسیار مهم در عملکرد مناسب و بموقع ترمز خودرو روغن ترمز ماشین می باشد. روغن ترمز چیست؟ در اين مطلب از کیان باتری قصد داريم كه به صورت ساده و گام به گام چگونگي كار كردن مايع ترمز در درون يك سيستم ترمز هيدروليك را توضيح دهيم.
بیشتر رانندگان خودرو عادت به تنظیم باد تایرها، تعویض روغن موتور و مراقبت از بدنه و داخل خودرو و باتری ماشین را دارند و از تعویض روغن ترمز این مایع مهم و حیاطی در خودرو غافل اند. فقط کافی است پای خود را روی پدال ترمز فشار دهید تا این مایع هیدرولیک و تراکم ناپذیر با عملکرد خود باعث توقف خودرو شود.
حتی برخی تصور می‌کنند که روغن ترمز را نباید هیچ‌گاه تعویض کرد. شاید اگر مالکان خودروها میزان اهمیت این بخش را مطلع می‌شدند، هر روز آن را بازرسی می‌کردند.
روغن ترمز ماشین چیست؟
روغن ترمز يك ماده ي غير قابل تراكم است كه در لوله هاي سيستم ترمز خودرو در جريان است، كه نيروي وارد شده بر روي پدال ترمز را به روتورهاي ترمز ها در ٤ چرخ خودروي شما منتقل مي كند. اين فشار به چرخ هاي انتقال داده مي شود و در نهايت باعث كاهش سرعت و يا توقف خودروي شما مي شود.
وظیفه روغن ترمز چیست؟
روغن ترمز كه به عنوان سيال هيدروليك نيز شناخته مي شود وظيفه دارد تا تمام اجزاي سيستم ترمز خودروي شما را حركت بدهد. اين روغن تحت دما و فشار بالا كار مي كند. بدون اين روغن، خودرو يا كاميون شما، زماني كه پدال ترمز را فشار مي دهيد قادر به توقف نخواهند بود.
روغن ترمز بر خلاف نامش چندان عملی از بابت روانکاری در بخش‌های فنی اتومبیل انجام نداده و میزان اصطکاک میان دو قطعه فلزی را کاهش نمی‌دهد، بلکه این مایع از نوع سیالات هیدرولیکی با حداقل تراکم پذیری است و همین خاصیت تراکم‌ناپذیری روغن ترمز سبب میشود تا نیروی پای اعمال شده بر پدال ترمز به پیستون و لنت‌ها وارد شده و در نهایت خودرو از حرکت باز بایستد.
کار روغن ترمز در زیر توضیح داده شده است:
- راننده پدال ترمز را فشار مي دهد.
- فشار دادن پدال ترمز يك پيستون را در كاليپر ترمز فشرده مي كند.
- اين فشرده ساز باعث افزايش فشار در داخل لوله هاي ترمز مي شود و روغن ترمز را به حركت در مي آورد.
- فشار روغن ترمز باعث مي شود روتور هاي ترمز به لنت ترمز فشار بياورد، كه با چرخ ها در ارتباط است. مرحله به مرحله چرخش چرخ كاهش پيدا مي كند و در آخر باعث توقف وسيله ي نقليه مي شود.
مشخصات روغن ترمز
روغن ترمز چه خواصي دارد يا بايد داشته باشد؟
- مايعی سمي و سوزان است.
- غير قابل تراكم است و نبايد در دماهاي خيلي پايين يخ بزند.
- به راحتي در آب حل ميشود: در صورت مخلوط شدن يا تماس مايع ترمز با آب، خاصيت آن از بين ميرود.
- رنگ را به سرعت از بين ميبرد.
- قابليت جذب رطوبت دارد، گاهي از دست دادن اين خواص باعث از بين رفتن كارايي ترمز ميشود.
- يكي از دلايل مهم كند بودن عكس العمل سيستم ترمز فساد روغن ترمز است
- نقطه جوش بالا: باید سیالی که به عنوان روغن ترمز مورد استفاده قرار می گیرد نقطه جوس بالایی داشته باشد(هنگام عملکرد ترمز گرمای زیادی به روغن ترمز تحمیل می شود. ) دماي جوشDOT3 در محيط بدون رطوبت 205درجه سانتيگراد و در هنگاميكه در معرض رطوبت باشد140 درجه سانتيگراد است. اين دما براي DOT4 حدود 230 درجه سانتيگراد است.
- روغن ترمز نباید در دمای پایین دچار یخ زدگی شود. و به همین دلیل سیالی که پایه آب داشته باشد نمی تواند به عنوان روغن ترمز مورد استفاده قرار گیرد.
- دارای ویسکوزیته مناسبی در دمای پایین باشد تا بتواند به راحتی در لوله ها و مسیر ها جریان یابد.
- طیف دمای کار وسیعی داشته باشد یعنی از دما های بالا تا پایین ترین دمایی که خودرو ممکن است در آن کار کند بتواند به خوبی کار کند. و فراریت بسیار کمی داشته باشد.
- با تجهیزات و مواد تشکیل دهنده قطعاتی که وظیفه آب بندی سیستم ترمز را دارند مانند اورینگ ها، واشر ها و… سازگار باشد.
به طور کلی روغن ترمز باید برای 4 استاندارد مهم تست شود :
- در دما های پایین سیال بماند؛ نباید با انجماد سفت شود.
- مقاومت در برابر جوش (و تبخیر) در دماهای بالا داشته باشد.
- کار کردن با بخش های دیگر سیستم ترمز و دیگر مایعات ترمز
- میزان خوردگی سیستم ترمز را کاهش دهد.
مواد تشکیل دهنده روغن ترمز
این مایع، ترکیبی مصنوعی(سنتزي) است که قسمت اعظم آن از ترکیبات پلی گلیکول اتری تشکیل شده‌است و و از دسته سیالات هیدرولیک با کارآیی بالا می باشد و در برابر فشار تراکم ناپذیر است. روغنهای ترمز نسبت به رطوبت حساس بوده و با جذب رطوبت نقطه جوش آنها پائین میآید و خاصیت خود را از دست می‌دهند. نقطه جوش معمول این روغن‌ها بیش از ۱۸۵ درجه سانتیگراد است.
انواع روغن ترمز
عملکرد ترمز به راحتی قابل فهم است، اما گستردگی و تنوع زیاد انتخاب ها در زمان تعویض یا جایگزینی ترمز می‌تواند گیج کننده باشد. دو نوع روغن ترمز اصلی وجود دارد که عبارتند از:
- بر پایه سیلیکون
فقط در اتومبیل های بدون تکنولوژی ABS به کار میروند.
- مبتنی بر گلیکول
معمولاً در وسایل نقلیه با سیستم‌های ترمز ABS به کار میروند. روغن ترمز مبتني بر گليكول توسط دپارتمان حمل و نقل (DOT) تا ٥/١ رده بندي شده است. كه نشان دهنده ي نقطه ي جوش اين روغن است.
انواع روغن ترمزها در مقیاس DOT
روغن ترمزها با استانداردی به نام DOT تقسیم‌بندی می‌شوند که این معیار بر اساس نقطه جوش تعریف میشود.
انواع روغن با ذکر نقطه جوش آنها در زیر آمده است:
DOT2: نقطه جوش 190 سانتیگراد
DOT3: نقطه جوش 205 سانتیگراد
DOT4: نقطه جوش 230 سانتیگراد
DOT5: نقطه جوش 260 سانتیگراد: اين نوع روغن ترمز اصلا قابليت جذب رطوبت را ندارد و دماي جوش بسيار بالايي را دارد و بر پايه ي سيليكون ساخته شده و همچنين قابليت ادغام با انواع ديگر Dot4, Dot3 را ندارد.
اين نوع كه رنگش بنفش است براي اتومبيلهاي معمولي اصلا توصيه نميشود زيرا همانطور كه گفته شد روغن ترمز بايد خاصيت جذب رطوبت داشته باشد تا مانع از از بين رفتن سيستم شود. هرگز نباید از روغن Dot5 در خودروهای با سیستم ترمز ABS (ضد قفل) استفاده کرد.
DOT5. 1: به طور ساده میتوان گفت از نوع DOT 4 است که البته خصوصیات روغن ترمز DOT 5 را دارد. بنابراین این روغن ترمز را میتوان به روغن های Dot4, Dot3 ترکیب کرد. در بعضی موارد از این روغن ترمز به عنوان روغن ترمز Dot4 پلاس و DOT 4 سوپر نام میبرند.
روغن ترمز خودرو در جدول
جدول زیر بر اساس نوع روغن ترمزهای توضیح داده شده، تولید شده است که به خوبی خاصیت هر کدام را نشان میدهد. در این جدول ستون اول( از سمت چپ) دمای تبخیر بدون جذب رطوبت است یعنی همان روغن ترمز خالص که به اصطلاح دمای خشک گفته میشود.
ستون دوم نشان دهنده دمای تبخیر روغن بعد از جذب رطوبت است که به دمای مرطوب معروف است. با کمی نگاه اجمالی میتوان به این نکته رسید که بعد از جذب رطوبت به میزان قابل توجهای دمای تبخیر پایین میآید که این امر تاثیر منفی روی عملکرد مایع ترمز میگذارد و باعث کاهش بازده کلی سیستم ترمز میشود. ستون سوم نشان دهنده شاخص گرانروی و ستون چهارم نشان دهنده ساختار شیمیایی مایع ترمز است.
فرق روغن ترمز زرد و آبی چیست
سؤالی که خیلی از رانندگان می‌پرسند این است که تفاوت روغن ترمز آبی و زرد چیست؟ در مورد DOT ها صحبت کردیم؛ روغن موتورها با DOT های متفاوت در بازار رنگ‌های متفاوتی دارند تا راحت‌تر شناخته شوند.
- DOT3 : رنگ زرد
- DOT4 : رنگ آبی
- DOT5. 1 : رنگ سبز
پس تفاوت روغن ترمز آبی و زرد در DOT آن‌هاست به عبارت دیگر تفاوت در نقطه جوش است.
راه‌های تشخیص نوع روغن ترمز
- یکی از راه‌های تشخیص نوع روغن ترمز، مراجعه به دفترچه راهنمای خودرو است که میتوان نوع روغن را از نظر استاندارد DOT3 و یا. . . فهمید.
- با کمک یک دستمال کاغذی و یا برگ کاغذ و فرو‌کردن آن درون مخزن روغن ترمز نیز میتوان به‌راحتی رنگ روغن مورد استفاده در سیستم ترمز را پیدا کرد.
راهنمای خرید بهترین روغن ترمز
برای تعیین روغن ترمز مناسب برای خودرو خود میبایست به دفترچه راهنما خودرو مربوطه مراجعه کنید یا با یک مکانیک با تجربه مشاوره کنید. توجه کنید که استفاده از روغن با DOT بالاتر لزوماً بهتر نیست.
با این وجود بهترین روغن ترمز برای خودروهای سواری، روغن ترمزهای Dot4 و 3Dot است. البته نوع روغن مناسب برای خودروی شما به عواملی مانند وزن خودرو، نوع موتور، سیستم انتقال قدرت بستگی دارد.
زمان تعویض روغن ترمز
با گذشت زمان، روغن ترمز مي تواند رطوبت هوا را جذب كند كه باعث مي شود روغن به درستي كار نكند. به همين دليل مهم است كه به صورت دوره اي روغن ترمز را تخليه كنيد و آن را با روغن جديد جايگزين كنيد، تا از عملكرد مناسب روغن ترمز اطمينان پيدا كنيد.
اگرچه نگه داري وسايل نقليه با يكديگر متفاوت هستند اما، بيشتر مكانيك ها به طور عمومي پيشنهاد مي كنند روغن ترمز را هر يك يا دو سال تعوض كنيد.
از آنجا كه روغن ترمز نقش امنيتي در خودرو دارد بهتر است به دفترچه ي راهنماي خودروي خود مراجعه كنيد و زمانبندي تعويض روغن ترمز را از داخل آن بخوانيد.
اگر همچنان براي شما گنگ است كه چه زماني روغن ترمز خودروي خود را عوض كنيد و يا اينكه چيزي در سيستم ترمز خودروي شما نادرست عمل ميكند، حتما به يك مكانيك مراجعه كنيد و از او كمك بخواهيد.
علائم کاهش روغن ترمز
در واقع عملکرد این مایع به گونه ای است که وظیفه انتقال فشار هیدرولیکی از پمپ ترمز به سیلندر ترمز را بر عهده دارد که در نهایت موجب فشار لنت ترمز بر دیسک یا کاسه ترمز میشود.
وجود عیب در این مایع ممکن است موجب ضعیف عمل کردن سیستم ترمز شود که عواقب ناگواری را به همراه خواهد داشت که ممکن جان سرنشنان را تهدید کند. پس با این تعریف لزوم چک کردن و یا تعویض دوره ای این مایع مهم در خودرو چند برابر میشود.
1. روشن شدن چراغ هشدار ترمز
یکی از اصلی ترین و راحت ترین راه ها برای فهمیدن مشکل در سیستم ترمز روشن شدن چراغ هشدار ترمز است. این چراغ معمولاً در زمانی که نیاز به تعویض یا اضافه کردن روغن دارید، روشن میشود.
2. سفت شدن پدال ترمز
اگر احساس می‌کنید که پدال ترمز شما سفت تر از قبل شده است، مقدار روغن ترمز کم بوده و باید مقداری روغن به محفظه اضافه کنید یا شاید محفظه روغن نشتی دارد.
نشتی روغن ترمز دلایل مختلفی می‌تواند داشته باشد نظیر: لنت ترمز فرسوده، فرسوده شدن محفظه ی روغن در اثر گرما.
3. مشکل در ترمز گرفتن
هنگامی که سطح روغن کاهش پیدا می‌کند، لنت ها نیز نمی‌توانند درست کار کنند.
4. سر و صدای سیستم ترمز
اگر روغن را بررسی نکرده و به مقدار کافی در محفظه نباشد، سبب میشود که سیستم ترمز شما پر سر و صدا شود.
جدای از اینکه این امر آزاردهنده است، مشکلات بزرگ دیگر نیز به همراه خواهد داشت.
مقاله پیشنهادی: علائم خرابی ترمز و علت داغ شدن لنت
چرا روغن ترمز ماشین کم می شود؟
برخی از افراد در صورت مشاهده کم شدن روغن ترمز ماشین، اقدام به اضافه کردن روغن می کنند تا سطح روغن به حد مجاز برسد . این کار صحیح نیست ؛ چرا که پایین آمدن سطح روغن ترمز نشانگر زمان تعویض لنت ها بوده و در صورت تعویض آنها خواهید دید که سطح روغن دوباره بالا می آید.
البته در برخی از مواقع نیز نشتی شلنگ ها یا سیستم ترمز سبب می شود که سطح روغن پایین بیاید که می بایست سریعا به افراد متخصص جهت رفع نشتی سیستم ترمز مراجعه کرد .
چک کردن سطح روغن ترمز
پیشنهاد میشود که به خاطر حیاتی بودن سیستم ترمز، حداقل ماهی یکبار سطح روغن را چک کنید تا از پیامد‌های ناگوار مشکلات ترمز جلوگیری کنید.
اگر مشکلاتی نظیر نشتی این روغن را در ابتدای امر متوجه شوید، احتمال تصادف به خاطر کار نکردن ترمز کاهش پیدا می‌کند، همچنین هزینه‌‌‌ی کمتری به شما تحمیل خواهد شد.
1- محل محفظه روغن را پیدا کنید.
روغن ترمز ماشین کجاست؟ به طور معمول، یک محفظه‌ی پلاستیکی با در پیچی است که نزدیک سیستم ترمز در جهت راننده قرار دارد. البته در خودروهای قدیمی این محفظه فلزی است.
2- اگر خودروی شما دارای سیستم ABS است، چندین بار پدال ترمز را فشار دهید.
بر اساس نوع خودروی شما تعداد دفعاتی که باید پدال را فشار دهید متغیر است اما به طور کلی 25 تا 30 بار استاندارد می‌باشد. برای فهمیدن تعداد دقیق، می‌توانید به دفترچه راهنمای خودروی خود مراجعه کنید.
3- قبل از باز کردن سر محفظه، با استفاده از یک دستمال تمیز آشغال های دور محفظه را پاک کنید.
معمولاً در اطراف محفظه ی روغن ذرات ریز و درشت زیادی وجود دارد. اگر آشغال یا ذره ی کوچکی وارد محفظه شود، ممکن است ترمزهای شما از کار بیافتند.
دقت کنید که چیزی وارد محفظه روغن نشود؛ اگر آشغال یا ذره ی کوچکی وارد محفظه شود، ممکن است ترمزهای شما از کار بیافتند.
4- در محفظه را باز کنید.
در محفظه به راحتی باز میشود (البته این کار در درهای فلزی خودروهای قدیمی سخت‌تر است). حتماً دقت کنید که در محفظه را بیش از آن چیزی که نیاز است باز نگذارید. اگر رطوبت وارد محفظه شود، در اثر مرور زمان روغن اکسیده میشود.
5- به سطح روغن و همین‌طور رنگ آن دقت کنید.
اگر سطح روغن تقریباً بیش از 5-4 سانتی متر از در محفظه پائین‌تر باشد، باید روغن به محفظه اضافه کنید. در این مواقع چک کنید که محفظه نشتی نداشته باشد.
اگر رنگ روغن تیره شده باشد، بایستی که روغن را تعویض کنید.
راهنمای نحوه تعویض روغن ترمز
تعویض روغن ترمز کاری سخت و پیچیده نیست ولی احتیاج به دقت و زمان کافی و همچنین اینکه شما چقدر آدم فنی هستید بستگی دارد. یکی از مواردی که ممکن است باعث بروز آسیب و عمل نکردن صحیح ترمز شود فراموش کردن هواگیری از سیستم ترمز است.
با توجه به اینکه سیستم ترمز بسیار حساس است و اشتباه در اجرای تعویض روغن ترمز و صحیح سوار نکردن سیلندر آن ممکن است باعث بروز تصادف شود بهتر است برای انجام این کار به نمایندگی های مجاز و یا از یک مکانیک مجرب کمک بگیرید.
در صورتی که اصرار به تعویض روغن ترمز در پارکینگ شخصی خود دارید بهتر است با مشاهده فیلم زیر و رعایت نکات زیر تعویض روغن ترمز را شروع کنید:
- موتور خودرو را خاموش کرده و اجازه دهید کامل سرد شود.
- از یکی از دوستان خود کمک بگیرید تا به شما در اجرای این کار کمک کند.
- درب مخزن روغن ترمز را باز کنید.
- با استفاده از دستگاه ساکشن ( مکش دستی) مایع ترمز کهنه را خارج کنید. البته هنوز مقداری روغن ترمز کهنه در سیستم وجود دارد که باید کاملا تخلیه شود.
- زیر ماشین را جک بزنید و چرخ جلو را باز کنید.
- کمی روغن ترمز داخل مخزن بریزید و شیر تخلیه یا همان شیر هواگیری (سیلندر ترمز) را باز کنید.
- از دوست خود بخواهید پدال ترمز را فشار دهد تا روغن ترمز کهنه از سیستم خارج شود. فقط مطمئن شوید که مایع ترمز در ظرفی که از قبل تهیه کردید جمع آوری شود تا آسیبی متوجه محیط زیست نشود. بهتر است قبل از اینکه دوستتان پای خود را از پدال ترمز ور دارد، پیچ سیلندر را ببندید تا هوا وارد سیستم نشود.
- این کار را چندین بار انجام دهید تا زمانی که روغن ترمز کهنه کامل تخلیه شود و روغن جدید که اضافه کردید از سیلندر (دریچه هواگیری) تخلیه شود. به محض مشاهده تخلیه روغن جدید سریعا پیچ شیر هواگیری را بسته و چرخ را دوباره سوار کنید.
- میزان مورد نیاز روغن ترمز جدید به مخز اضافه کنید و درب مخزن را ببندید.
- موتور را روشن کرده و قبل از شروع به حرکت چندین بار پدال ترمز را فشار دهید تا از پر شدن آن مطمئن شوید.
- در جایی خلوت ترمز را چک کنید تا از عملکرد صحیح آن اطمینان پیدا کنید.
نکات مهم در مورد روغن ترمز خودرو
- روغن ترمز مایعی سمی و خطرناک است و ممکن است باعث آسیب به رنگ بدنه شود. در صورت تماس با بدنه باید سریع شسته شود.
- حتما روغن ترمز را از دسترس کودکان دور نگه دارید.
- در صورت تعویض روغن ترمز، روغن ترمز قدیمی را در ظرفی بریزید و اجازه ندهید که محیط زیست آلوده شود.
- آب ضد روغن ترمز می باشد برای شستن قطعه آغشته به روغن ترمز با آب بشورید.
- روغن ترمز زرد و ابی نباید به جای همدیگر استفاده شود.
- روغن ترمز باید بعد از مدتی کارکرد تعویض شود.
- روغن ترمز به جای روغن کلاج نیز استفاده می شود.
